رباتیک و اتوماسیون صنعتی در ایرا�

رباتیک و اتوماسیون صنعتی در ایران و جهان

[Dear Guest/Member you can't see link before replyclick here to register]

هنگامی که سال 2007 میلادی به پایان رسید حدود 1 میلیون ربات صنعتی و 5.5 میلیون ربات خدماتی در سرتا سر جهان ( البته تا آنجا که انسانها توانسته اند دست پیدا کنند ) مشغول به فعالیت های مختلف بودند. آنها در کارخانه ها ، در مکان های خطرناك ، در بیمارستان ها ، در املاك شخصی ، در مکان های عمومی ، زیر آب ، زیر زمین ، در مزارع ، در آسمان وحتی در فضا بودند . می بینید ربات ها همه جا هستند ، آنها دیگر تبدیل به یک اقلیت قومی شده اند . جمعیتی که پیش بینی شده تا پایان سال 2011 به حدود 18.2 میلیون در کل جهان برسند . دنیا دارد تغییر می کند با سرعت بیشتر از آنچه ما فکر می کنیم.

بر طبق آخرین آمار فدراسیون بین المللی رباتیک IFR ، International Federation of Robotic که هر ساله در حوالی ماه اکتبر اعلام می شود و اطلاعاتی مربوط به جنبه های متفاوت جمعیت ربات در جهان را تا پایان سال قبل ار آن و البته پیش بینی هایی نسبت به آینده را اعلام می کند ، در سال 2011 ، 17 میلیون ربات خدماتی و 1.2 میلیون ربات صنعتی در جهان مشغول خواهند بود . ربات خدماتی از نظر این فدراسیون علاوه بر آنکه به هر ربات غیر صنعتی اطلاق می شود به دو دسته ی ربات های خدمات تخصصی ( مانند ربات جراح ، ربات مین یاب ، ربات نظامی ، ربات فضانورد و ...) و ربات های خدمات شخصی ( مانند ربات نظافت کننده ، ربات چمن زنی ، ربات های سرگرم کننده و...) تقسیم می شوند.

واضح است که میزان استفاده از ربات ، چه صنعتی و چه خدماتی ، در یک کشور نسبت مستقیم با میزان توسعه و پیشرفت آن کشور در زمینه های مختلف دارد .( و نیک می دانیم که توسعه برای یک کشور باید همه جانبه باشد نه تک بعدی !) سازمان هایی در جهان وجود دارند که به ارائه آمار هایی کم و بیش مشابه در مورد وضعیت رباتیک و اتوماسیون در جهان می پردازند که مطالعه ی آنها ادعای فوق را اثبات می کند . این مقاله سعی می کند تا رویکردی صنعتی در قبال رباتیک و وضعیت آن در جهان و ایران ارائه دهد.

بر طبق اعلام دپارتمان آمار فدراسیون بین المللی رباتیک که چند ماه پیش ( اکتبر 2008 ) منتشر شد ، در سال 2007 نسبت به سال قبل از آن 114365 ربات جدید صنعتی در کارخانه های دنیا نصب شد . از نظر کمیت حدود 3% و از نظر ارزش حدود 11 % که معادل 6 میلیارد دلار آمریکا می باشد ، در بازار تجارت رباتهای صنعتی رشد به وجود آمده است. اما مطالعات نشان می دهد اگر به بازار فروش ، سیستم های مهندسی ، نرم افزار ، قطعات جانبی و ... نیز توجه شود در سال 2007 ، 18 میلیارد دلار ( حدود 3 برابر) این بازار ، « افزایش سود » داشته است . با این همه ، اما با مقایسه ی آمارهای این سازمان در این سال ، نسبت به سال های قبل نشان داده شده است که بازار اتوماسیون و رباتیک صنعتی در بعضی از کشورها ی توسعه یافته مانند آمریکا و ژاپن تا حدی ایستا بوده. یعنی به گونه ای این بازار در این جوامع اشباع شده است . اما فروش تعداد زیاد ربات در سایر کشورها نشان از تمایل فوق العاده ی آنها به پیوستن به دنیای این تجارت می باشد.

بررسی ها نشان می دهد صعود درمیزان خرید و استفاده از ربات صنعتی به دو گونه است ؛ اول در کشورهای صنعتی ، که تمایل به استفاده از ربات در صنایعی به جز صنایع موتوری ، خودرو سازی و الکترونیک را دارند و دوم در کشورهای توسعه یافته ای چون چین ،هند ،برزیل ،آرژانتین و روسیه که آن چنان در مقایسه با رقبای صنعتی خود در استفاده از ربات در صنایعی چون اتومبیل سازی و الکترونیک پیشرو نبوده اند و حال به این روش تمایل پیدا کرده اند.مثلا در برزیل استفاده از رباتهای صنعتی تقریبا 2 برابر شده و هند با وارد کردن 5000 ربات جدید ، 11 % افزایش داشته است.

متقاضیان اصلی آسیایی یعنی ژاپن و کره ی جنوبی ، که در سال های منتهی به سال 2005 با بیش از 70 هزار نصب جدید ربات در صنایع خود ، بالاخص خودرو سازی ، به نوعی بی نیازی در این قسمت رسیده اند ، حال نسبت به آن زمان کاهشی را در این معیار داشته اند. در اروپا ، آلمان قلب تپنده ی این بازاراست . آلمان توانست با نصب بیش از 14 هزار ربات جدید علاوه بر آنکه رکورد نصب ربات در یک سال را ،که قبلا در اختیار ژاپن بود ، بشکند ، فاصله ی خود را نیز با آمریکا به عنوان دومین کشور از نظر دارا بودن ربات صنعتی از بین ببرد. آلمان 40 % بازار اروپا را در اختیار دارد. پس از آن ایتالیا با 16 % و فرانسه با 7% قرار دارند .ایالات متحده آمریکا نیز به علت قرار گرفتن در یک رقابت شدید صنعتی با کانادا ، در این بازار 9% افزایش کمی داشته است . اما با توجه به سقوط این بازار در سال 2006 نسبت به 2005 میانگین ثابتی را در 3 سال اخیر دارا بوده است.

صنایع اتومبیل سازی و موتوری بیشترین پتانسیل را برای استفاده از ربات دارند همان گونه که خواهیم دید چگالی ربات در این صنایع بسیار بیشتر ا ز سایر صنایع است.

چگالی ربات : R/10000H

فدراسیون بین المللی رباتیک میزان توانایی اتوماسیونی یک کشور را با معیاری به نام چگالی ربات مشخص می کند . بدین ترتیب که به مقدار ربات های صنعتی نسبت به 10000 کارگر در واحدهای صنعتی ، چگالی ربات اطلاق می گردد . ژاپن با این تعریف با اختلاف بسیار بسیار زیاد در صدر جدول قرار دارد یعنی ژاپن اتوماسیونیزه ترین و رباتیزه ترین کشور دنیا ست. در این جدول ایتالیا ، آلمان و کره ی جنوبی در رتبه های بعدی هستند. البته به طور خاص نیز در صنعت اتومبیل سازی ، بیشترین چگالی ربات را همچنان ژاپن داراست ،در این صنایع در ژاپن به ازای هر 5 کارگر یک ربات مشغول به فعالیت است .ایتالیا ، آلمان ، ایالات متحده و فرانسه در رتبه های بعدی هستند.

قیمت ربات های صنعتی از سال 1990 تا به امروز تقریبا نصف شده در حالی که کیفیت و کارایی آنها تا 5 برابر افزایش یافته . این در حالی است که بر اساس آمارهای موجود حقوق و مزایای کارگران در این مدت مثلا در ایالات متحده 80 % افزایش داشته است.

[Dear Guest/Member you can't see link before replyclick here to register]

در ایران :

برای بدست آوردن دیدی بهتر نسبت به وضعیت رباتیک صنعتی در کشور ایران بد نیست بدانیم بعد از ژاپن و کره ی جنوبی در آسیا بیشترین چگالی ربات با اختلاف زیاد در اختیار چین و بعد از آن ، تایوان ، هند ، سنگاپور ، اندونزی ، مالزی ، فیلیپین ، تایلند و ویتنام می باشد که در مجموع رقم ناچیزی را به خود اختصاص داده اند . این در حالی است که ایران در این رده بندی جای ندارد و با این وجود به گفته ی رئیس ایران خودرو ، ایران کشوری است که به زودی به چهارمین قطب تولید کننده ی خودرو در آسیا تبدیل می شود.

در سال 2005 فدراسیون بین المللی رباتیک اعلام کرد که در ایران و در سال 2003 تعداد 336 و در سال 2004 تعداد 106 ربات صنعتی نصب شده است . البته گرچه آمار دقیق تری در این رابطه وجود ندارد ، ناظرین امر تعداد کل ربات های صنعتی در ایران را به سختی 1000 دستگاه تخمین می زنند.

در خط تولید پراید در کارخانه ی سایپا اولین ربات های صنعتی ایران که محصول ژاپن و کمپانی کاوازاکی بودند در سال 1373 نصب شدند . کار این ربات ها جوش کاری سقف و بدنه ی آن خودرو بود ، گرچه کمتر از یک دهه پس از آن ، این ربات ها جای خود را ABB به 2 ربات مدرن تر کمپانی محصول کشور سوئد و سوئیس دادند . پس از سال 1373 کمپانی های داخلی کم کم و البته با سرعت فوق العاده پایین به این نتیجه رسیده اند که باورهایی چون بی کار شدن کارگران در صورت استفاده از ربات و یا هزینه ی سرسام آور برای « هیچ » باورهایی نادرست هستند . گرچه این دید هنوز فراگیر نشده است اما رابطه ی مستقیم بین توسعه و مدرن بودن صنعت و نیز استفاده از ربات های صنعتی و فناوری های نو برای رسیدن به افزایش کیفیت و رشد و تعالی کشور را نباید فراموش کرد . شاید به همین دلایل بود که تعدادی از شرکتهای اتوماسیونی در سال 1373 انجمن صنفی شرکتهای اتوماسیون صنعتی را به عنوان یک انجمن کارفرمائی در وزارت کار وامور اجتماعی تحت شماره 133 به ثبت رساندند و اکنون با گذشت بیش از یک دهه از فعالیت ، دارای حدود 120 عضو فعال در زمینه های گوناگون اتوماسیون صنعتی مانند سیستم های اتوماسیون برای فرآیندهای پیوسته و گسسته ، سیستم های مکاترونیکی ، سیستمهای توزین و تست و... می باشد.

انجام پروژه های اتوماسیون توسط شرکت داخلی امروزه امکان پذیر است و بسیاری از پروژه های کوچک و بزرگ داخلی توسط این شرکتها انجام می شود.اما هنگامی که صحبت از ساخت و تولید سیستمهای اتوماسیون می شود ، وضعیت به گونه ای دیگر است . صنف شرکتهای اتوماسیون صنعتی ایران دلایل این عدم توانمندی را اولا عدم وجود یک سازمان حمایت کننده و نیز خلاء یک استراتژی منسجم توسعه ای در سطح ملی و ثانیا حساس بودن این فناوری در واحدهای تولیدی و در نتیجه عدم خطر پذیری مدیران در اعتماد به سیستم های ساخت داخل به دلیل عدم وجود تضمین های عملکردی کافی از قبیل گواهینامه های استاندارد و مراجع مناسب ، در کنار عواملی چون پراکندگی بازار که برخی هزینه ها را برای ورود به بازار بسیار بالا می برد ، می داند.

این حقیقت که با حذف انحصارات و موانع تجارت آزاد ، اقتصاد ایران در معرض هجوم فزاینده ی شرکت های خارجی جویای بازارهای جدید قرار می گیرد ، وجود دارد . این شرکت ها توانسته اند چه از نظر قیمت (مانند محصولات برخی تولید کنندگان چین ) و چه از نظر کیفیت (مانند محصولات آلمانی ) مشتریان خود را درون مرزهای ایران پیدا کنند. رقابت در این وضعیت اگر هوشمندانه نباشد منجر به شکست خواهد شد. روی آوری به خطوط تولید خودکار و رباتیک در صنعت یکی از راه هایی است که ایران به آن سمت باید حرکت کند . تاکنون تنها چند شرکت نو پا و کوچک که عمده فعالیتشان در زمینه ی برق است به کار تعمیر ، نگهداری و راه اندازی سیستم های اتوماسیون و نیز برخی دیگر به واردات ابزارآلات و سیستم های رباتیک و اتوماسیون پرداخته اند.

سوال اینجا است حال که لزوم قدم گذاشتن در این مسیر برکسی پوشیده نیست ، چرا کارخانه های ایرانی نسبت به استانداردهای جهانی بسیار کم از سیستم های اتوماسیون و نیز ربات های صنعتی استفاده می کنند؟ این ربات ها می توانند وارداتی باشند ، مانند بسیاری از کشورهای دیگر . اما اگر این امکان به هر دلیلی موجود نیست پس چرا پروژه های در دست اجرای موسسات دانشگاهی و صنعتی که به گفته ی سرپرستان آنها نظیر CEDRA (پروفسور مقداری) یا سیکو (دکتر کاظمی ) که می توانند ربات های صنعتی را در حد استانداردهای جهانی بسازند تا این مقدار کم است؟ و اگر پروژه ای هم هست چرا موردی ساخته می شود و یک ربات صنعتی در ایران به تولید انبوه نمی رسد؟

شاید یک پاسخ تکراری همان بحث عدم ارتباط بین صنعت و دانشگاه است. شاید نگاه سنتی مدیران باعث این امر می شود و یا شاید صنعت داخلی ما به علت عدم پیشرفت ، نیازی به تولید انبوه ربات ندارد . بحث عدم سرمایه گزاری کلان در بخش تحقیقات نیز جای خود را دارد . اما پاسخ هر چه باشد مسئولین امر با توجه به قرار گرفتن کشوردر اهداف چشم انداز 20 ساله ، می بایست راه حل های قابل قبول ارائه دهند و در جهت سامان دادن به این وضعیت باشند.

رئیس هیئت مدیره ی انجمن اتوماسیون معتقد است اگر یک پروژه را در فاز های طراحی ، ساخت ، نصب و راه اندازی در نظر بگیریم ، در بخش طراحی و نصب و راه اندازی ایران با مشکلی روبرو نیست اما فناوری ساخت بسیار پیشرفته است که بیش از 800 نوع ابزار دقیق و سیستم کنترل در دنیا ساخته می شود .بر همین مبنا برای چنین کاری سرمایه ای بسیار کلان نیاز است که بخش خصوصی نمی تواند و البته از توان دولت نیز خارج است.

به هر حال بد نیست بدانیم سه قدرت صنعتی اول جهان یعنی آمریکا ،ژاپن و آلمان به ترتیب 39 % ، 23 % و 10 % از کل سیستم های اتوماسیون و رباتیک صنعتی جهان را تولید می کنند و نیز همین سه کشور ، مصرف کننده همان وسایل و ابزار به ترتیب با 26 % ، 36 % و 16 % هستند که به خوبی نشان می دهد برای پیشرفت در صنعت ، باید هم مصرف کننده ی قوی ای باشید و هم تولید کننده ی خوبی. این مقاله را به امید آن روز که نام ایران در لیست برترین های صنعتی آسیا قرار گیرد ، به پایان می بریم.

نوسنده : امیر بهادری فرد

مراجع:

World Robotic 2008
ifr.org
Discover Magazine
aiaciran.com
ماهنامه سایپا گستر

این مقاله قبلا در شماره اول نشریه رباتیکی و دانشجویی «هامین» [ وابسته به انجمن علمی رباتیک دانشگاه صنعتی شاهرود ] چاپ شده است .
استفاده از این مقاله فقط با ذکر منبع " سایت تخصصی مهندسی رباتیک [Dear Guest/Member you can't see link before replyclick here to register] " و " نشریه رباتیک هامین " مجاز است.